Uitzonderlijke herdenking
Hillegom n Het was een bijzondere 4 mei. Uitgerekend nu de Tweede Wereldoorlog 75 jaar achter ons ligt, was er door de coronacrisis geen mogelijkheid om daar in grote groepen bij stil te staan. In de videospeech van burgemeester Arie van Erk die via de site van de gemeente te volgen was, zei hij dat geen stilte zo nadrukkelijk is als die op 4 mei. "Dit keer kunnen we die stilte niet samen ervaren: de Dam in Amsterdam is vrijwel leeg en ook in Hillegom, bij ons eigen monument, is geen bijeenkomst." Lees de hele speech van de burgemeester op de gemeentepagina's van deze krant.
Geen stilte is zo nadrukkelijk als die op 4 mei. Misschien omdat het een gedeelde stilte is. Op 4 mei zijn we twee minuten stil, terwijl we onze gedachten naar de oorlogsjaren dirigeren. Dat is elk jaar opnieuw een indrukwekkend samenzijn.
Dit jaar, juist nu we voor de 75e keer herdenken, kunnen we er niet voor kiezen om de stilte samen te ervaren. De Dam in Amsterdam is vrijwel leeg. De Waalsdorpervlakte is zo goed als verlaten. En ook bij ons eigen monument in Hillegom is er geen bijeenkomst. Geen muziekkorps dat speelt. Wel leggen we een krans, namens al onze inwoners en natuurlijk onze veteranen.
Op deze 4e mei herdenkt iedereen individueel. Ik probeer me voor te stellen hoe er in tal van Hillegomse huizen twee minuten is gezwegen. Hoe onze collectieve aandacht naar de oorlog en haar slachtoffers is gegaan. Voor mijn gevoel zijn we op die manier toch een beetje samen.
Het blijft belangrijk om stil te blijven staan bij de oorlog, ook al leven we alweer 75 jaar in vrijheid. We horen in deze meidagen weer getuigenissen van mensen die de oorlog zelf hebben meegemaakt, die het nog kunnen navertellen.
Vrijheid komt met een verantwoordelijkheid. We mogen niet vergeten dat onze vrijheid is bevochten door mensen die grote offers hebben gebracht: verzetsmensen, geallieerde soldaten, individuele burgers. Wij zijn het aan hen verplicht om de vrede en vrijheid te bewaken en door te geven aan nieuwe generaties. Onze jongeren te vertellen wat er is gebeurd en hoe onvoorstelbaar erg het was.
Tijdens de twee minuten stilte heb ik stilgestaan bij honderdduizenden mensen die de oorlog niet hebben overleefd. Maar ook bij de slachtoffers van de strijd in voormalig Nederlands-Indië en van vredesmissies na de Tweede Wereldoorlog. Ook hier in Hillegom heeft de oorlog onschuldige mensenlevens gekost. Denk aan de joodse Jacob Roth, die op kamers woonde bij een familie op de Tweede Loosterweg. Op een avond in 1943 werd er aangebeld. Een man vroeg of hij bladmuziek van hem kon lenen – Jacob was namelijk lid van de Harmoniekapel. Het bleek een val: Jacob werd afgevoerd en keerde nooit meer terug. Laten we zijn verhaal nooit vergeten.
Verder heb ik stilgestaan bij alle mensen die de moed hadden zich te verzetten. Die zich niet zomaar neerlegden bij de overheersing, maar met gevaar voor eigen leven in opstand kwamen. Onderduikers in huis namen of zich op een andere manier inspanden voor het verzet. Ook deze mensen waren er in Hillegom, zoals drukker J.C. Kat. Achter zijn boekhandel aan de Hoofdstraat drukte hij illegale documenten en verzetskrant Trouw. Op een bijzondere foto van Frans Out staat de hele stoep voor de boekhandel vol met mensen die een krant lezen: de Hillegommer waarin het bevrijdingsnieuws wordt gedeeld. Een andere foto van deze Hillegomse fotograaf prijkt op de cover van het fotoboek De bevrijding volgens ooggetuigen, die vorige week uitkwam. Het toont de eerste Canadese militair in de Hoofdstraat.
Tenslotte heb ik gedacht aan alle mensen die honger leden, bang waren, dierbaren misten. Mensen die leefden in onvrijheid en er toch maar het beste van probeerden te maken. De vergelijking met onze situatie dringt zich vanzelf even op – maar onze onvrijheid is duidelijk van heel andere orde. En laten we ook vooral niet vergeten dat overal ter wereld nog steeds mensen in oorlogssituaties leven.
De viering van 75 jaar Vrijheid in Nederland is afgelopen najaar al begonnen in het zuiden van het land. En in januari hebben we stilgestaan bij de bevrijding van de concentratiekampen – en daarmee het einde van de Holocaust.
4 en 5 mei zouden we uitgebreid herdenken en vieren. Er was zoveel bedacht: een vrijheidswandeling, overvliegende vliegtuigen, langsrollende legerwagens, tal van festiviteiten. De mensen van het Oranjecomité en andere betrokkenen hebben daar lang en met bezieling aan gewerkt. Het is jammer dat deze prachtige plannen niet kunnen doorgaan vanwege de coronacrisis. Maar ook al zijn we niet op dezelfde plek: in gedachten zijn we bij elkaar. Zo herdenken en vieren we toch nog samen.