Gemeenten financieel klem gezet?

Eindelijk een coalitieakkoord Kabinet Rutte IV, vol ambities om de grote maatschappelijke problemen zoals klimaat, energie, woningbouw, veiligheid, gezondheidszorg en onderwijs nu echt aan te pakken. Ambities genoeg, alleen nu de uitvoering nog. Maar door wie? Wie werkt samen met wie? 

Geld is geen probleem, miljarden zat, maar geld alleen lost niets op. Veel minder bureaucratie en voldoende bekwaam personeel zijn belangrijker en nodig om de mooie ambities te realiseren. En daar schort het echt aan. Wat betekent dit ambitieuze coalitieakkoord eigenlijk voor de rol en financiële positie van de gemeenten? Zij hebben nog al wat op hun bordje gekregen, zonder voldoende middelen. “Geen knaken, geen nieuwe taken” sprak de voorzitter van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) dreigend richting informateurs. Die VNG heeft direct na de presentatie van het nieuwe coalitieakkoord een brief naar de Tweede Kamer gestuurd, als eerste reactie. Het wordt positief gewaardeerd dat het coalitieakkoord aandacht schenkt aan de aanpak van maatschappelijke problemen zoals het woningtekort, klimaatproblematiek, kansenongelijkheid en de brede aanpak van ondermijning en criminaliteit, zowel op preventie als repressie. 

Maar al snel slaat de waardering om naar negatief. VNG maakt zich grote zorgen over een aantal afspraken in het Coalitieakkoord. Zelfs zo, dat de VNG de kwalificatie “een valse start van het nieuwe kabinet” in de mond neemt. De VNG vraagt de Tweede Kamer dan ook alles in het werk te stellen om ervoor te zorgen dat rijk en gemeenten gezamenlijk verantwoordelijkheid kunnen nemen voor de grote maatschappelijke opgaven. Vier coalitieafspraken zitten hen dwars, zijn pijnpunten. 

Jeugdhulp, daar compenseert het rijk de gemeenten niet voor de feitelijke kosten. Sterker, het budget wordt vanaf 2024 met 100 miljoen en vanaf 2025 met 500 miljoen verminderd. De eigen bijdragen van ouders (!) en de aanpassing van tarieven bieden daarvoor geen voldoende dekking. 

De Opschalingskorting, d.w.z. gemeenten moeten efficiënter werken, bijv. opschalen door fuseren, zodat minder geld uit het Gemeentefonds hoeft te worden uitgekeerd. Die Opschalingskorting wordt wel ‘bevroren’ voor de komende regeerperiode, maar niet afgeschaft en blijft dus als financieel zwaard van Damocles boven de meerjarenbegroting van gemeenten hangen. 

Financiering van de woningbouwimpuls en het volkshuisvestingsfonds is oneerlijk. Een sigaar uit eigen doos. Er wordt namelijk 1 miljard en 600 miljoen uit het Gemeentefonds gehaald om het vervolgens als specifieke (geoormerkte) uitkering voor woningbouw/leefbaarheid gegeven aan een aantal gemeenten. Alle gemeenten betalen dan voor woningbouw en leefbaarheid in enkele gemeenten, ten koste van noodzakelijke gemeentelijke investeringen. 

Lokale autonomie wordt beperkt. Het coalitieakkoord laat zien dat gemeenten worden gezien als uitvoeringsloket voor rijksbeleid en waarbij het rijk ook verplichtingen (aanwijzingen) kan opleggen. Bepaald niet het nieuwe elan waar gemeenten op gehoopt hadden, aldus de VNG.

Wel, gemeentebestuurders in Hillegom, Lisse, Teylingen (HLT Samen). Zoveel miljarden beschikbaar en toch nog financieel klem komen te zitten? De onlangs vastgestelde meerjarenbegrotingen 2022 - 2025 staan door het coalitieakkoord meteen weer onder zware druk. Zij het bij de ene gemeente wat eerder dan bij de andere. Gevolg: lastenverhogingen of zelfs een dalend voorzieningenniveau voor de burger? Het rijk smijt met geld, maar de gemeenten worden financieel klem gezet en weggezet als een loket.

Notenkraker is een column van Jos Draijer en verschijnt om de week in De Hillegommer. Reageren? Mail naar: redactie@dehillegommer.nl.